فرار سرمایه چیست ؟

فرار سرمایه را می‌توان پدیده‌ای با ریشه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی دانست. برخی اقتصاددانان آن را پول داغ می‌نامند که به اخبار سیاسی، اقتصادی یا مالی واکنش نشان می‌دهد. چنین وضعیتی زمینه‌ای را فراهم می‌کند تا سرمایه‌گذاران و کسب‌وکارها به سرعت سرمایه خود (داخلی و خارجی) را از اقتصاد خارج کنند.

طبق تئوری‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاران عقلایی به دنبال سود بیشتر و حداقل کردن ریسک بازده سرمایه خود هستند. چشم‌انداز اقتصادی نامطمئن برای سرمایه‌گذاران، سبب آن می‌شود که سرمایه‌گذاران ترجیح دهند که در یک محیط اقتصادی مطمئن‌تر سرمایه‌گذاری و فعالیت کنند.

گرچه علل زیادی مسبب ایجاد این پدیده است، ولی خواستگاه اصلی این پدیده را میتوان نااطمینانی در محیط پیرامونی و شرایط حاکم بر اقتصاد دانست. این موضوع به صورت منفی بر اقتصاد کشور تأثیر می‌گذارد و در نهایت نیز موجب کاهش دریافت‌های مالیاتی بلندمدت می‌شود، سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد و منجر به کاهش تولید اقتصادی می‌گردد.

عوامل موثر بر فرار سرمایه

به‌طور کلی فقط یک عامل بر بوجود آمدن فرار سرمایه موثر نیست و طیف وسیعی از عوامل اقتصادی و سیاسی در بوجود آمدن این پدیده موثر است. بیایید به علل فرار سرمایه که می‌تواند بر اقتصاد یک کشور تأثیر بگذارد نگاهی بیندازیم:

۱ – نرخ ارز و فرار سرمایه

نرخ ارز هر کشور را شاید بتوان یکی از متغیرهای کلان اقتصادی دانست؛ چراکه ارزش و قدرت خرید پول هر کشور را بر حسب پول سایر کشورها نشان می‌دهد. همچنین نوسانات نرخ ارز موجب نوسانات اقتصادی می‌گردد.

طبق اصل اقتصادی عقلانیت، انسان‌ها، سرمایه‌گذاران و یا کسب‌و‌کارها به دنبال کاهش ریسک، حداکثر کردن سود و افزایش دارایی خود هستند، بنابراین نوسات نرخ ارز که از سیاست‌های کلان اقتصادی تاثیر می‌پذیرد، یکی از عوامل مهم فرار و خروج سرمایه از کشور‌ها است.

کشورها در اقتصاد جهانی باید بر عوامل اثر‌گذار بر محیط اقتصاد کلان مانند؛ کسری بودجه بالا، تورم، نرخ‌بهره، سیاست‌های اثر‌گذار بر تجارت و … دقت لازم را داشته باشند تا با محدود کردن نوسانات نرخ ارز، از فرار سرمایه از کشور جلوگیری کنند.

۲ – بی‌ثباتی سیاسی و فرار سرمایه

بین دو متغیر ثبات سیاسی و فرار سرمایه رابطه معکوس وجود دارد. چراکه افزایش بی‌ثباتی سیاسی، به افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیک و ریسک‌های غیر سیستمی منجر می‌شود، که باعث آسیب به دارایی‌ها و کاهش ارزش آنها می‌شود.

بنابراین زمانی‌که ریسک‌‌های سیاسی و بی‌ثباتی در محیط سیاسی یک کشور بالا می‌رود، فرار سرمایه در آن کشور شدت می‌گیرد.

۳ – فساد و فرار سرمایه

فساد موجب افزایش هزینه‌های اقتصادی و نیز نرسیدن تامین مالی به بخش‌های هدف در اقتصاد می‌شود، همچنین باعث کاهش انگیزه سرمایه‌گذاران برای فعالیت‌های اقتصادی می‌گردد. بنابراین فساد رابطه مستقیم با فرار سرمایه از کشور دارد.

۴- نوسانات اقتصادی و فرار سرمایه

نوسانات اقتصادی و عدم ثبات اقتصادی، موجب ایجاد شوک و نوسانات در چرخه‌های تجاری می‌شود، همچنین باعث کاهش ارزش پول کشور می‌شود و به دنبال خودش سرمایه‌گذاری در بخش‌های مولد کشور را نیز کاهش می‌دهد.

از آنجایی که نوسات اقتصادی امنیت سرمایه‌گذاری را تهدید می‌کند، باعث افزایش خروج سرمایه از کشورها می‌شود.

انواع خروج سرمایه

بر اساس ماهیت، دو نوع فرار سرمایه( خروج سرمایه) وجود دارد: قانونی و غیرقانونی.

فرار سرمایه قانونی زمانی است که سرمایه‌گذاران خارجی سعی می‌کنند پول خود را با رعایت قوانین و مقررات آن کشور از آن خارج کنند. به عنوان مثال، شرکت‌ها برای فرار از قوانین یک کشور، کسب‌وکار و دارایی خود را به نقطه‌ای دیگر از جهان منتقل می‌کنند.

با این حال، فرار سرمایه غیرقانونی برعکس است. در اینجا، سرمایه‌گذاران پول خود را به صورت جریان‌های مالی غیرقانونی (IFFS) بازپس می‌گیرند. بنابراین، این امر منجر به ناپدید شدن داده‌های فرار سرمایه از پایگاه داده می‌شود.

نکات کلیدی پیرامون خروج سرمایه

نتیجه اصلی فرار سرمایه تضعیف ارز ملی است. زمانی که جریان خروج سرمایه رخ می‌دهد، تقاضا برای ارز ملی کشور کاهش و برای ارز خارجی افزایش می‌یابد. این امر منجر به تضعیف یا کاهش ارزش ارز ملی کشور و اختلال در نرخ‌های بهره و ارز می‌شود.

ثبات سیاسی دارای ارتباط تنگاتنگی با امنیت اقتصادی و فعالیت بازیگران اقتصادی است. عدم ثبات سیاسی، یکی از چند چالش مهم پیش‌روی کشورها و یکی از مهم‌ترین دلایل فرار سرمایه است.

فرار سرمایه به پولی اشاره دارد که از کشور خارج می‌شود و منجر به رویدادهای منفی  برای آن کشور می‌شود. به عنوان مثال، سرمایه‌گذاران خارجی به دلیل جنگ، پول خود را از بازار سهام خارج می‌کنند و این پول را به کشوری دیگر و یا کشور خودشان انتقال می‌دهند.

منشأ نظریه‌های فرار سرمایه به قرن‌های ۱۶ و ۱۸ در کشورهای اروپایی برمی‌گردد.

دو نوع فرار سرمایه وجود دارد؛ قانونی و غیرقانونی، همچنین بحران‌های سیاسی، اقتصادی و مالی می‌تواند زمینه خروج سرمایه از کشور را فراهم کند.

سوالات متداول

1. مزایای فرار سرمایه چیست؟

اگرچه هیچ مزیتی برای کشوری که از جریان‌های خروج سرمایه رنج می‌برد وجود ندارد، اما ممکن است برای سرمایه‌گذار وجود داشته باشد. به عنوان مثال، اگر سرمایه‌گذار پول خود را به موقع از آن بازار یا آن کشور خارج نکرده بود، ضررهای بزرگی را متحمل می‌شد.

2. فرار سرمایه چگونه بر توسعه تاثیر می‌گذارد؟

جریان‌های خروج سرمایه می‌تواند منجر به تضعیف اقتصاد و ارز ملی شود. علاوه بر این، از آنجایی که با خروج سرمایه از کشور، سرمایه‌گذاری کاهش می‌یابد، سطح تولید کاهش پیدا می‌کند و  کشور با کاهش درآمدهای مالیاتی نیز مواجه خواهد شد.

3. فرار سرمایه چگونه بر نرخ ارز تاثیر می‌گذارد؟

با افزایش یا کاهش تقاضا، نرخ‌های ارز نیز نوسان می‌کنند. زمانی که جریان خروج سرمایه رخ می‌دهد، تقاضا برای ارز ملی کشور کاهش و برای ارز خارجی افزایش می‌یابد. این امر منجر به تضعیف یا کاهش ارزش پول ملی کشور و اختلال در نرخ‌های بهره و ارز می‌شود.

4. چرا مشکل فرار سرمایه این‌قدر جدی است؟

مشکل جریان‌های خروج سرمایه جدی است زیرا تصویری منفی در برابر دیگران به نمایش می‌گذارد. همچنین، کشوری که متحمل فرار سرمایه است تمایل به چاپ بیشتر پول دارد که می‌تواند منجر به ابرتورم شود. همچنین، این کشورها وام‌های بیشتری را برای پر کردن این شکاف دریافت می‌کنند، که منجر به بدهی‌های بیشتر می‌شود.