رکود اقتصادی به معنای ضعیف شدن نبض اقتصاد یک کشور است، در علم اقتصاد، رکود اقتصادی این‌طور تعریف می‌شود؛
وقتی برای دو فصل متوالی، رشد اقتصادی یک کشور منفی بشود، می‌گویند کشور دچار رکود شده است.
در دوران رکود اقتصادی، علاوه بر تولیدات اقتصادی، سطح اشتغال و مخارج مصرف‌کننده نیز کاهش پیدا می‌کند، که این موضوع به خودی خود می‌تواند باعث ادامه رکود نیز شود.
به عنوان مثال، وقتی تقاضای مصرف کننده کاهش پیدا می‌کند، شرکت‌ها با مازاد عرضه رو‌به‌رو می‌شوند، در اصل آنها کالا تولید کرده‌اند اما برای آن خریداری وجود ندارد. این موضوع می تواند شرکت ها را وادار به اخراج کارکنان‌شان کند، که این موضوع باعث افزایش نرخ بیکاری در کشور می شود.
وقتی بیکاری در سطح کشور فراگیر شد مخارج مصرف کننده مجددا تحت الشعاع قرار می‌گیرد و بر آن تأثیر می گذارد و می تواند تقاضای مصرف کننده را بیش از پیش تضعیف کند و این سیکل را مجددا تکرار کند.
برخی دیگر از نتایج رکود اقتصادی را نیز می‌توان این‌گونه عنوان کرد:
از آنجایی که سطح تولید در اقتصاد کاهش پیدا می‌کند، سطح اشتغال هم کاهش پیدا می‌کند و نرخ بیکاری بالا می‌رود. درعین حال کسری بودجه دولت با کاهش درآمدهای مالیاتی افزایش پیدا می‌کند، این در حالی‌است که هزینه های بیمه بیکاری و سایر برنامه های اجتماعی نیز در دوران رکود اقتصادی بالا می‌رود.، همه این‌ها صرفا بخشی از آثار رکود در اقتصاد جهانی هستند.
اما دولت ها نیز در شرایط رکود اقتصادی بیکار ننشسته و سعی دارند با اتخاذ سیاست‌های پولی و مالی، از بدتر شدن اوضاع و تعمیق رکود جلوگیری کنند.
مثلا دولت‌ها با پرداخت بیمه بیکاری سعی می‌کنند که پول را به جیب کارمندانی که شغل خود را از دست داده اند، برگردانند تا از کاهش سطح مصرف در اقتصاد جلوگیری کنند.
البته که کشورها با روش های دیگری نیز به مبارزه با رکود اقتصادی می‌روند، در دوران رکود اقتصادی، بانک‌مرکزی، نرخ‌بهره را کاهش می دهد تا با تحریک مصرف و سرمایه‌گذاری، از اقتصاد حمایت کند.
علت رکود در اقتصاد جهانی چیست؟
در تئوری‌های اقتصادی از عوامل گوناگونی از جمله مسائل مالی، اقتصادی و روانی یاد می‌شود که بر شکل‌گیری رکود در اقتصاد جهانی نقش دارند. در ادامه با ارائه مثال‌هایی سعی می‌کنیم تا این علل را بررسی کنیم.
عوامل مالی در رکود اقتصادی:
عوامل مالی می توانند مانند بحران مالی ۲۰۰۷-۲۰۰۸ در ایالات متحده، اقتصاد را به سمت رکود هدایت کنند. افزایش بیش از حد اعتبار و بدهی وام گیرندگان، می‌تواند منجر به افزایش ریسک در بخش مالی شود.
همچنین گسترش عرضه پول و اعتبار در اقتصاد توسط فدرال رزرو و بخش بانکی می تواند این روند را به سمت افراط بیشتری سوق دهد و حباب دارایی های پرخطر را تحریک کند.
ما به خوبی شاهد این موضوع در بحران مالی سال ۲۰۰۸بودیم؛
بحران مالی سال ۲۰۰۸
طول دوره: ۱۸ ماه
کاهش تولیدات ناخالص داخلی: ۴.۳%
اوج نرخ بیکاری:۹.۵%
دلایل شکل‌گیری رکود:
آمریکا و اروپا بعد از رکود سال ۲۰۰۱ سیاست انبساطی شدید پولی در پیش گرفتند، در نتیجه سال به سال پول بیشتری به اقتصاد این کشورها تزریق می‌شد و درنهایت هم این پول‌ها از بخش مسکن در این کشورها سر درآورد.
قبل از وام‌دهی با سیستم‌های جدید که درنهایت منجر به رکود و بحران مالی ۲۰۰۸ شد، می‌گفتند هرکس که می‌خواهد وام مسکن بگیرد باید تملک مالی داشته باشد(فیش حقوقی) و بیش از ۷۰% قیمت خانه هم وام داده نمی‌شد، اما بعد از سیاست انبساطی شدید و چاپ پول توسط بانک‌مرکزی گفتند: تا ۱۰۰% قیمت مسکن را هم وام می‌دهیم.
بعد از گذشت مدتی عده‌ای گفتند برخی افراد توانایی خرید مسکن را ندارند اما براساس این شرایط جدید دارند خانه می‌خرند، اگر توان بازپرداخت نداشتند و نتوانستند وام را تسویه کنند چه؟!
گفتند: ما داریم مردم رو به خرید خانه تشویق می‌کنیم، با افزایش تقاضا قیمت خانه بالا می‌رود و قیمت خانه بیشتر از وام مسکن می‌شود.
دو موسسه بیمه هم پیدا شدند و گفتند هر کس وام گرفت و نتونست تسویه کنه، ما وام رو تسویه می‌کنیم. در نتیجه وام‌های مسکن بیمه شد و بانک‌ها بدون نگرانی وام می‌دادند.
درنهایت هم تعداد افرادی که نمی‌توانستند وام را پرداخت کنند بالا رفت و این دو موسسه بیمه هم گفتند که توان پرداخت وام‌ها را ندارند، فدرال رزرو هم این دو موسسه را حمایت مالی نکرد و درنهایت این دو موسسه ورشکست شدند و قیمت مسکن و سهام هم در آمریکا سقوط کرد.
عوامل اقتصادی در رکود اقتصادی:
برخی از اقتصاددانان رکود را صرفاً به دلیل شوک های اقتصادی می‌دانند، شوک‌هایی مانند اخلال در زنجیره تامین که می‌تواند به طیف گسترده ای از مشاغل آسیب وارد کند.
شوک‌هایی که بر صنایع حیاتی مانند انرژی یا حمل‌ونقل تأثیر می‌گذارند و می‌توانند چنان تأثیرات گسترده‌ای داشته باشند که باعث شوند بسیاری از شرکت‌ها در سراسر اقتصاد به طور همزمان برنامه‌های سرمایه‌گذاری و استخدام را تعدیل کرده و به استقبال رکود بروند.
بیایید برای برای درک بهتر این موضوع یک مثال بزنیم؛
رکود ناشی از تحریم‌های نفتی سال ۱۹۷۳
طول دوره: ۱۶ ماه
کاهش تولیدات ناخالص داخلی: ۳%
اوج نرخ بیکاری: ۸.۶%
دلایل شکل‌گیری رکود:
در اوایل دهه ۱۹۷۰ یعنی در سال ۱۹۷۳ یک رکود سنگین در اقتصاد جهانی ایجاد شد که علت اصلی آن افزایش قیمت نفت بود.
به دلیل رویدادهای ژئوپولتیک، اوپک تحریم‌های نفتی رو بر ایالات‌متحده و سایر کشورها تحمیل کرد، در اصل اوپک صادرات نفت را به کشورهای هدف ممنوع و تولید نفت را کاهش داد، این شوک عرضه قیمت نفت را از ۴.۳۱ دلار در هر بشکه در نوامبر ۱۹۷۳ به حدود ۱۰ دلار در هر بشکه رساند.
این شوک قیمتی ناشی از افزایش تقاضا نبود بلکه اخلال از سمت عرضه بود که قیمت نفت را به این اعداد رساند، این افزایش قیمت نفت علاوه بر اثر‌های مستقیم که بر بخش انرژی داشت، بهای تمام شده بسیاری از کالاها را هم بالا برد و به بخش‌های مختلف، تورمی از جنس تورم فشار هزینه وارد کرد و اقتصاد جهانی را وارد رکود کرد.
این تنها دوره‌ای در اقتصاد جهانی بود که افزایش نرخ بهره عامل رکود نبود، بلکه بالا رفتن قیمت نفت عامل رکود بود.
به واسطه این مثال خوب است بدانیم که؛
افزایش قیمت نفت درست مثل وضع یک مالیات سنگین بر اقتصادی جهانی است و همان اثر افزایش نرخ‌بهره را دارد.
عوامل روانی در رکود اقتصادی:
عوامل روانشناختی نیز اغلب توسط اقتصاددانان به عنوان یک عامل مهم در رکود ذکر شده است. خوشبینی بیش از حد سرمایه گذاران در دوره‌های رونق و یا بدبینی متقابلی که پس از سقوط بازار و دوره‌های رکودی ایجاد می‌شود، دست‌کم اثرات عوامل اقتصادی و مالی را تشدید می‌کند.
همچنین از آنجایی که تمام اقدامات و تصمیمات اقتصادی تا حدی همیشه آینده‌نگر هستند، انتظارات ذهنی سرمایه‌گذاران، کسب‌وکارها و مصرف‌کنندگان اغلب در شروع و گسترش رکود اقتصادی دخیل است. دست‌کم عوامل روانی می‌توانند اثرات عوامل مالی و اقتصادی را تشدید کنند.
در رکود اقتصادی چه‌کارهایی نباید کرد؟
در ادامه پنج کار که در شرایط رکودی اقتصادی نباید انجام داد را عنوان خواهیم کرد.
ضمانت وام:
ضامن شدن برای یک وام در رکود اقتصادی می تواند کار بسیار پرخطری باشد، دلیل خطرناک بودن ضمانت وام این است که اگر وام گیرنده شغل خود را از دست بدهد، که در دوران رکود اقتصادی اتفاقی غیرعادی نیست، شما موظف هستید تا پایان مدت مشخص قسط های وام را پرداخت کنید.
در اصل اگر به هر دلیلی وام گیرنده نتواند بازپرداخت اقساط خود را به موقع انجام دهد، شما به عنوان ضامن، موظف به پرداخت اقساط هستید.
ایجاد بدهی جدید:
اضافه کردن بدهی های جدید مانند وام اتومبیل، قسط خانه یا بدهی های دانشجویی به خودی خود مشکلی ندارد اما در زمانی که اوضاع مالی رو به وخامت است و پیش بینی می شود با رکود اقتصادی مواجه شویم، بهتر است مراقب این هزینه‌ها باشید.
یکی از خطراتی که در دوران رکود ممکن است شما را تهدید کند، این است که شغل خود را از دست بدهید. اگر این اتفاق رخ دهد، ممکن است مجبور شوید شغل یا مشاغلی را انتخاب کنید که حقوق کمتری در مقایسه با شغل اصلی شما دارد؛ بنابراین وجود این بدهی ها می تواند اوضاع را برای شما بسیار سخت کند و توانایی پرداخت این بدهی را نداشته باشید.
بنابراین در ایجاد بدهی جدید محتاط باشید.
در تصمیم‌گیری های شغلی دقت کنید:
در طول یک رکود اقتصادی حتی شرکت های بزرگ هم تحت فشار مالی قرار می گیرند؛ بنابراین سعی می کنند تا به هر طریق ممکن هزینه ها را کاهش دهند. این موضوع به این معناست که ممکن است برای کاهش هزینه های عملیاتی یا افزایش سود، برخی کارمندان خود را اخراج کنند. همین موضوع باعث می‌شود تا آسیب‌پذیری‌های شغلی در دوران رکودی بالا باشد.
بنابراین در تصمیم‌گیری های شغلی خود حداکثر دقت را داشته باشید.
سرمایه‌گذاری‌های پر خطر:
رعایت این نکته برای صاحبان مشاغل بسیار مهم است. درحالی که توصیه می شود همیشه به فکر آینده باشید و برای رشد کسب و کار خود سرمایه گذاری کنید، در دوران رکود اقتصادی این موضوع کاملاً متفاوت است. شما در زمان رکود باید تمام تمرکز خود را معطوف این موضوع کنید که دارایی تان حفظ شود و ضرر نکنید، اما هنگامی که اقتصاد نشانه هایی از بهبود را نشان داد، وقت آن است که گام بزرگی بردارید. این قدم می تواند استخدام نیروهای کاری جدید و سرمایه گذاری های مالی مختلف باشد.
وام مسکن با نرخ قابل تنظیم:
هنگام خرید خانه، می توانید وام مسکن با نرخ قابل تنظیم (ARM) یا وام مسکن با نرخ ثابت را انتخاب کنید.
اگر شما گزینه وام مسکن با نرخ قابل تنظیم را انتخاب کنید. تا زمانی که نرخ بهره و پرداخت ماهانه پایین باشد، این حرکت منطقی است. اما در نرخ‌های بهره بالا که در دوران اوج رونق اقتصادی شاهد آن هستیم، این یک گزینه‌ای هست که فشارهای مالی را برای شما بالا میبرد.
بدترین سناریو این است که شما شغل خود را از دست بدهید. در همین حین شرایط اقتصادی رو به بهبود می رود و نرخ های بهره نیز افزایش پیدا می کند.
در این صورت پرداخت اقساط ماهیانه برای شما سخت خواهد بود. تأخیر در پرداخت و پرداخت نکردن هرکدام می توانند به نوعی بر رتبه اعتباری شما در بانک تأثیر منفی داشته باشند و دریافت وام های آتی را برایتان سخت کنند؛ بنابراین بهتر است در زمان رکود اقتصادی درباره اضافه کردن بدهی های جدید محتاط عمل کنید.
نکات مهم درباره رکود در اقتصاد جهانی
- رکود، کاهش قابل توجه، فراگیر و مداوم در فعالیت های اقتصادی است.
- اقتصاددانان طول یک دوره رکود اقتصادی را از نقطه اوج دوره رونق قبلی تا پایین ترین سطح دوره رکود اندازه گیری می کنند.
- رکود ممکن است چند ماه طول بکشد، اما ممکن است چند سال طول بکشد تا اقتصاد به نقطه اوج دوره رونق قبلی خود بازگردد.
- کشورها از سیاست های پولی و مالی برای مبارزه با رکود و محدود کردن خطرات دوره های رکود استفاده می‌کنند.
- نرخ بیکاری اغلب تا زمان بهبود شرایط اقتصادی بالا باقی می ماند، بنابراین مراحل اولیه حرکت به سمت رونق اقتصادی بعد از یک دوره رکود، برای همه افراد ملموس نیست از همین جهت این امکان وجود دارد که یک دوره رکود برای بسیاری از افراد جامعه طولانی تر باشد.
در اصل ممکن هست براساس معیار ها و شاخص های اقتصادی، اقتصاددان ها بگویند که دوره رکود تمام شده و ما وارد دوره رونق شده ایم، اما در ابتدای این دوره رونق جدید، همه اقشار جامعه احساس نمیکنند که رکود تمام شده چراکه هنوز نرخ بیکاری به طرز محسوسی تغییر نکرده.
آمارهای رکود در اقتصاد آمریکا
- به گفته صندوق بین المللی پول، رکودهای معمول می توانند باعث کاهش ۲% تولید ناخالص داخلی شوند، در حالی که رکودهای شدید ممکن است تا ۵% هم باعث کاهش تولیدات ناخالص داخلی یک کشور شود.
- در طول رکود بزرگ (اکتبر ۱۹۲۹)، تولید اقتصادی ایالات متحده ۳۳ درصد کاهش یافت، سهام ۸۰ درصد سقوط کرد و نرخ بیکاری به ۲۵ درصد رسید، همچنین در طول رکود ۱۹۳۷-۱۹۳۸، تولید ناخالص داخلی واقعی ۱۰ درصد کاهش یافت و نرخ بیکاری به ۲۰ درصد رسید.
- بر اساس گزارش NBER، ایالات متحده از سال ۱۸۵۴ تاکنون ۳۴ رکود را تجربه کرده است، اما از سال ۱۹۸۰ تنها پنج دوره رکود اقتصادی را تجربه کرده است.
- بحران مالی جهانی در سال ۲۰۰۸ و رکود double-dip slump در اوایل دهه ۱۹۸۰ بدترین رکودها از زمان رکود بزرگ و رکود اقتصادی ۱۹۳۷-۱۹۳۸ بود.
دوره های رکود معمولا چقدر طول کشیده است؟
متوسط رکود اقتصادی ایالات متحده از سال ۱۸۵۷، ۱۷ ماه به طول انجامید، اگرچه شش رکود از سال ۱۹۸۰ به طور متوسط کمتر از ۱۰ ماه بود.
سرمایه گذاران، اقتصاددانان و مردم عادی، تجربه بسیار متفاوتی از نظر زمانی که رکود شروع و پایان می‌یابد، دارند چراکه هر یک از این افراد شروع و پایان رکود را براساس معیارهای خود می‌سنجند.
آخرین رکود در چه سالی بوده است ؟
همه گیری ناشی از ویروس COVID-19 در سال ۲۰۲۰ و محدودیت های بهداشتی اعمال شده برای متوقف کردن آن نمونه ای از شوک اقتصادی بوده که در همین چند سال اخیر اقتصاد جهانی تجربه کرده است، عمق و ماهیت گسترده رکود اقتصادی ناشی از همه گیری کووید-۱۹ در سال ۲۰۲۰ باعث شد NBER علیرغم طول نسبتاً کوتاه دو ماهه آن، آن‌را رکود اقتصادی اعلام کند.
دلایل رکود در اقتصاد جهانی چیست؟
تئوری‌های اقتصادی متعددی تلاش می کنند تا توضیح دهند چرا و چگونه یک اقتصاد وارد رکود می شود. این نظریه ها را می توان به طور کلی به دسته بندی‌های مختلفی از جمله عوامل اقتصادی، مالی، روانی و یا ترکیبی از این موارد طبقه بندی کرد.
برخی از اقتصاددانان بر روی تغییرات اقتصادی، از جمله تغییرات ساختاری در صنایع، به عنوان مهم‌ترین عامل تمرکز می کنند. به عنوان مثال، افزایش شدید و پایدار قیمت نفت می‌تواند هزینه‌های کل اقتصاد را افزایش داده و منجر به رکود اقتصادی شود.
برخی از نظریه ها می گویند عوامل مالی باعث رکود می شود. این نظریه‌ها بر رشد اعتبار و انباشت ریسک‌های مالی در زمان‌های خوب اقتصادی، انقباض اعتبار و عرضه پول هنگام شروع رکود یا هر دو تمرکز دارند. پول گرایی که می گوید رکود ناشی از رشد ناکافی عرضه پول است، نمونه خوبی از این نوع نظریه است.
تئوری‌های دیگر بر عوامل روانی اثرگذار بر اقتصاد و بازارهای مالی اشاره دارد، مانند دوره‌های خوشبینی و سرخوشی در اوج دوران رونق و دوره‌های بدبینی در اوج دوران رکود که می‌تواند بر روند اقتصاد و بازارهای مالی اثرگذار باشد.
